İSNAD’ın öncelikle Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri’nde kullanılması hedeflenmektedir. Ayrıca uluslararası alanda kullanımının yaygınlaşması için İngilizce, Almanca, Fransızca, Arapça, Farsça ve Urduca dillerine çeviri ve uyum çalışmaları devam etmektedir.
İSNAD, Türkiye dışında Kırgızistan ve Kazakistan gibi ülkelerde sosyal bilimler alanında yayımlanan dergilerde kullanılmaya başlanmıştır. İSNAD’ın Türkçe konuşan ülkelerde yaygınlaşması öncelikli hedeftir. Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri’nde ortak bir kaynak gösterme sisteminin kullanılması, verilerin kolaylıkla kayıt altına alınması ve atıf yapılması ile etki değeri ve atıf oranı gibi bibliyometrik hesaplamaların daha rahat yapılabilmesine olanak sağlayacaktır. Ne yazık ki Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri’nde üretilen bilimsel verileri kayıt altına alan ve kullanıma sunan ortak bir veri tabanı veya dizin hizmeti bulunmamaktadır. İSNAD’ın Türk Cumhuriyetleri’nde yaygınlaşması, ortak bir referans dilinin oluşmasına ve hazırlanacak bilgisayar yazılımlarının ve veri tabanlarının temiz ve sağlıklı veri temin edebilmesine olanak sağlayacaktır. Bu aşamadan sonra Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri’nde üretilen bilimsel verileri kayıt altına alan bir dizin geliştirilmesi daha mümkün hâle gelebilecektir.
APA, MLA ve Chicago gibi sistemlerde kullanılan bazı atıf ifadeleri ve kısaltmaları, Türkçe yazım ve imla kurallarına uymamaktadır. Örneğin Chicago stilinde “Kitap Bölümü” kaynak gösterilirken kitap isminden önce “in (içinde)” edatı kullanılmaktadır. Oysa Türkçede kitap adından önce “içinde” yazarak kitap bölümüne atıf yapmak doğru bir tercih değildir.
John D. Kelly, “Seeing Red: Mao Fetishism, Pax Americana, and the Moral Economy of War,” in Anthropology and Global Counterinsurgency, ed. John D. Kelly et al. (Chicago: University of Chicago Press, 2010; 77. |
John D. Kelly, “Seeing Red: Mao Fetishism, Pax Americana, and the Moral Economy of War,” içinde Anthropology and Global Counterinsurgency, ed. John D. Kelly vd. (Chicago: University of Chicago Press, 2010; 77. |
APA, MLA ve Chicago gibi atıf sistemleri, İngilizce olarak kaleme alınan çalışmalar haricinde başka bir dilde aynen kullanılamamaktadır. Çünkü eser künye bilgilerini belirtirken kullanılan “s.n. (yayıncı bilinmiyor)”, “s.l. (basım yeri yok)”, “et al. (ve diğerleri)”, “Id (aynı müellif)”, “p. (sayfa)”, “trans./Translated by (tarafından çevrildi)”, “No. (sayı)”, “Review of (-in kritiği)”, “interview by (Röportaj yapan)”, “Ph.D diss. (doktora tezi)” ve “master thesis (yüksek lisans tezi)” gibi ifadelerin Türkçeye veya ilgili dile çevrilmesi ve kısaltma olarak karşılığının uyarlanması gerekmektedir. Çeviri konusunda bir mutabakat olmaması nedeni ile bu sistemlerde kullanılması gerekli kısaltmaların farklı çevirileri ile karşılaşmak mümkündür. Oysa İSNAD Atıf Sistemi’nde, kullanılan kısaltmaların Türkçe, İngilizce, Arapça, Farsça, Urduca ve diğer dillerde karşılıkları belirlenerek yazım ve kullanım birliğinin sağlanması hedeflenmiştir. İSNAD’ın Arapça, Almanca, Fransızca ve Türk dillerine de çevirisi yapılarak aynı ifadelerin farklı dillerdeki karşılıkları İSNAD “Kısaltmalar” tablosunda belirlenerek standartlaşmaya katkı sunulmuş olacaktır.
APA, MLA ve Chicago gibi atıf ve kaynak gösterme sistemlerinin İngilizce olarak kaleme alınan metinlerde kolaylıkla kullanılabilmesi için EndNote, Zotero ve Mendeley gibi kaynakça düzenleme yazılımlarına ait şablon eklentileri geliştirilmiştir. Bilgisayarlarına EndNote, Zotero ve Mendeley gibi referans yönetim programlarını yükleyen araştırmacılar, elle tek tek dipnot ve kaynakça oluşturma zahmetinden kurtulmaktadır. Bu yazılımlara ait şablon eklentileri İngilizce metinlerde kullanılacak şekilde geliştirilmiştir. Oysa EndNote, Zotero ve Mendeley kullanan Türkçe veya İngilizce dışındaki diğer dilleri konuşan kullanıcıların, APA veya Chicago yazılım eklentilerini aynen kullanmaları çoğu kez mümkün olamamaktadır. İSNAD şablon eklentileri ise İngilizce ile birlikte Türkçe dil uyumuna da sahiptir ve bu açıdan Türk kullanıcılar için daha uygundur. İSNAD’ın EndNote, Zotero ve Mendeley yazılım şablonlarının Arapça ve diğer dillere uyum çalışmaları da devam etmektedir.
APA, MLA ve Chicago gibi aslı İngilizce olarak kullanıma sunulan atıf ve kaynak gösterme sistemleri, çoğu kişinin zannettiği gibi sadece dipnot ve kaynakça oluşturma kurallarını içermezler. Bu atıf sistemleri, akademik bir yazının başlık formatının nasıl olması gerektiği, dolaylı ve doğrudan alıntının nasıl yapılacağı, tablo ve şekillerin nasıl oluşturulacağı gibi akademik bir metin kaleme alınırken dikkat edilmesi gerekli tüm kural ve belirlemeleri içerirler. Oysa bu husus, yeteri kadar bilinmemektedir. İlgili sistemlerin İngilizce olarak hazırlanmış olmaları ile matbu nüshaları ve online tam metin erişimlerinin ücretli olmasının bu bilinmezlikte etkili olduğu söylenebilir. Benzer şekilde İSNAD Atıf Sistemi de akademik bir çalışma hazırlanırken başlığının nasıl belirleneceği, özet kısmında asgari olarak hangi bilgilerin yazılması gerektiği, anahtar kavramların nasıl belirleneceği, başlıklandırmanın nasıl olacağı, tablo ve şekillerin nasıl oluşturulacağı, çalışmada kullanılan Arapça, Farsça, İngilizce ve diğer dillerdeki eser adlarının ve müellif isimlerinin nasıl yazılacağı, tarih ve yüzyılların hangi formatta gösterileceği, yayın etiği kapsamında nelere dikkat edilmesi gerektiği, istifade edilen kaynak eserden dolaylı veya doğrudan nasıl alıntı yapılacağı, atıf yapılan kaynakların metin içinde veya dipnotta nasıl yazılacağı ve kaynakçanın nasıl oluşturulacağı gibi akademik yazımla ilgili bilinmesi gerekli tüm kuralları içermektedir.
İSNAD’ın yaygınlaşması, akademik yazımda sosyal ve beşerî bilimler özelinde standartlaşmanın sağlanmasına katkı sağlayacak ve yazarların işini kolaylaştıracaktır. Ayrıca akademik bir yazı kaleme alınırken dikkat edilmesi ve uyulması gerekli tüm bu incelikler; okur, öğrenci ve araştırmacılar tarafından rahatlıkla ulaşılabilir ve öğrenilebilir olacaktır.
Hâlihazırda akademik yazımla ilgili bütün bu hususlar İSNAD gibi belli bir sistem kapsamında yaygın şekilde öğretilemediği için yayıncılar, editörler, yayın kurulları, danışmanlar ve redaktörler; öğrenci ve yazarların yazım ve atıf hatalarını tashih etmek için yoğun çaba sarf etmek zorunda kalmaktadırlar. Ayrıca Türkiye merkezli bir atıf sisteminin ve bu sisteme ait yazılım şablon eklentilerinin bulunmaması, akademik bir yazı hazırlanırken kaynak gösterme yazılımı kullanımının yaygınlaşmasını engellemektedir. Ne yazık ki her yıl yüzlerce yayın yapan kurum ve kuruluşun, benimsedikleri “Yazım ve Atıf Kuralları” çerçevesinde hazırlattıkları EndNote, Zotero ve Mendeley yazılım eklentileri bulunmamaktadır. Buna karşın İSNAD, matbu ve online olarak ücretsiz ulaşılabilir olduğu gibi bilgisayar yazılım eklentileri ile de yazarlara kolay bir kullanım imkânı sunmaktadır.
İSNAD Atıf Sistemi; akademik çalışmalarda yaygın olarak başvurulan kitap, makale ve tez gibi kaynaklara ek olarak sosyal medya mesajından nota kâğıdı türüne varıncaya kadar kırk bir farklı veri türüne dair atıf ve kaynak gösterme kurallarını içermektedir. Ayrıca İSNAD’da ilahiyat alanında yürütülen akademik araştırmalarda kullanılan temel kaynaklara dair ayrıntılı bilgiler yer almaktadır. APA atıf sisteminde Kur’an-ı Kerîm’de yer alan âyetlere “Kur’ân-ı Kerîm 5:3-4” şeklinde atıf yapılmaktadır. Oysa bu alanda çalışan araştırmacılar; âyetlere, sûre adını belirterek sûre/âyet numarası ile atıf yapmaktadır. İSNAD’da, alan uzmanlarının kullanımı esas alınarak âyetlere, “Sûre Adı Sûre Numarası/Âyet Numarası” şeklinde atıf yapılması gerekli görülmüştür (ör. el-Bakara 2/14).
APA, MLA ve Chicago gibi atıf sistemlerinde hadis kitaplarına atıf ile normal eserlere atıf arasında herhangi bir fark gözetilmemektedir. Oysa İslam araştırmaları alanında temel hadis kitapları kaynak gösterilirken Buhârî, Ebû Dâvûd, İbn Mâce, Tirmizî, Nesâî ve Dârimî’nin eserlerine müellif isimlerinden sonra virgül, sonrasında Kitâb (Bölüm) adı ve Bâb numarası şeklinde; Müslim’in Sahîh adlı eseri ile İmam Mâlik’in Muvatta’ına ise Kitâb adı ve hadis numarası belirtilerek atıf yapılmaktadır. İSNAD Atıf Sistemi’nde, bu alanda çalışan uzmanların genel kullanımı, hadis eserlerine atıf kuralı olarak aynen benimsenmiştir.
Yazma bir metnin, mevcut tek nüshasına veya nüshalarına dayanılarak müellifin kaleminden çıkmış hâline ulaşmaya çalışmaya “Tahkik” veya “Tenkitli Metin Neşri” denir. Sosyal bilimler alanında yapılan araştırmalarda tahkik çalışmalarına atıf yapılırken tahkik eden kişinin (muhakkik) isminden önce “thk.” kısaltması kullanılmaktadır. APA ve Chicago gibi akademik yazım sistemlerinde ise “tahkik” yerine “Edited by” ifadesi ve “ed.” kısaltması tercih edilmektedir. Oysa tahkik çalışması, editöryal yayından farklıdır ve bu farkı belirtmek için “thk.” kısaltmasının kullanılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. İSNAD Atıf Sistemi’nde tahkik çalışmalarına atıf yapılırken Türkçe metinlerde “thk.” ve İngilizce metinlerde ise “Critical ed.” kısaltmasının kullanılması gerekli görülmektedir.
APA stilinde, makale ve kitap adlarını oluşturan sözcüklerden sadece ilk sözcük büyük harfle başlar; diğerleri ise küçük harfle yazılır. Eser adında yer alan sözcüklerin ilk harflerinin küçük yazılması, Türkçeye ve Türk araştırmacıların kullanım alışkanlıklarına uygun değildir. İSNAD Atıf Sistemi’nde Türk dili ve Türk kullanıcıların kullanım alışkanlıkları dikkate alınarak makale ve kitap adlarında yer alan “ile” ve “ve” gibi bağlaçlar dışındaki tüm sözcüklerin büyük harfle başlayacak şekilde yazılması gerekli görülür. Latin alfabesi kullanan Türkçe dışındaki dillerde kaleme alınan çalışmalarda ise o dillerin kurallarına uyulması tercih edilir. Bu açıdan İSNAD’a göre yazar; Almanca, Fransızca veya İngilizce kaleme alınan bir kaynağı kullanmışsa kitap kapağında yer alan eser adlandırmasına uymak durumundadır.
APA | Yılmaz, O.K. (2018). İSAM tahkikli neşir kılavuzu. Ankara: İSAM yayınları. |
İSNAD | Yılmaz, Okan Kadir. İSAM Tahkikli Neşir Kılavuzu. Ankara: İSAM Yayınları, 2018. |
Chicago stilinde kaynakçada makale adları ve bölüm adlarından sonra nokta işareti konulmakta ve akabinde çift tırnak işareti kullanılmaktadır. Oysa Türkçede nokta, çift tırnak işaretinin dışına yazılmaktadır. İSNAD, Türkçe yazım ve noktalama kurallarına uygun olarak geliştirilmiştir.
Chicago | Bruckmayr, Philipp. “The Spread and Persistence of Māturīdi Kalām and Underlying Dynamics.” Iran and the Caucasus 13, no. 1 (2009): 59-92. |
İSNAD | Bruckmayr, Philipp. “The Spread and Persistence of Māturīdi Kalām and Underlying Dynamics”. Iran and the Caucasus 13/1 (2009; 59-92. |
Türkiye’de sosyal ve beşerî bilimler alanında yayın yapan birçok yayıncının kitap, dergi veya ansiklopedilerde kullandıkları kaynak gösterme biçimleri, uluslararası kaynak gösterme sistemleri ile uyumlu değildir. Zira APA, Turabian, Vancouver, Chicago ve MLA gibi uluslararası atıf ve kaynak gösterme sistemleri, kaynakçada eser künye bilgilerini nokta işareti (.) ile ayıran bir sistem kullanmaktadır. Oysa yayıncılar genelde kaynakçayı da aynen dipnotta olduğu gibi virgül ile bölerek düzenleyen, uluslararası bir karşılığı olmayan bir kullanımı tercih etmektedirler. Kaynakçada eser künye bilgilerinin nokta kullanılarak ayrılması, indeks yazılımlarının eserlerin künye bilgilerini doğru olarak parçalayabilmesine ve anlamlandırabilmesine imkân sağlamaktadır. Bu sayede tarama yapan bilgisayar yazılımları tarafından, ilk noktaya kadar yazar, ikinci noktaya kadar eser ve son noktaya kadar ise basım bilgileri anlamlı birer veriye dönüşebilmektedir. Kaynakça oluşturulurken künye bilgilerini nokta esaslı bölen bir sistem kullanılmadığında, veri tabanı ve indeks yazılımlarının eser künye bilgilerini anlamlı veriler olarak okuması güçleşmektedir. Türkiye merkezli yayın yapan dergilerin çoğunda uluslararası geçerliliği olan bir atıf sistemi kullanılmadığı düşünüldüğünde, binlerce atfın doğru olarak tespit edilemediği söylenebilir.
Kaynak gösterme sistemleri genelde iki yaklaşıma dayanır. Bunlardan biri “Yazar-Tarih (Author-Date)” bilgisinin metin içinde gösterilmesine dayanan APA benzeri metin içi sistemdir. Diğeri ise “Yazar-Eser (Author-Title)” bilgisinin sayfa altında belirtildiği Chicago, MLA ve Turabian gibi dipnotlu sistemlerdir. Bu sistemlerde atıf gösterimi ve kaynakça düzenlenmesi farklıdır. Araştırmacıların her ikisini de öğrenmesi ve uygulaması güçtür. Ayrıca her iki stilde kaynakçanın farklı oluşturulması atıf tespiti amacıyla hazırlanan bilgisayar yazılımlarının farklı parçalama ihtimallerine göre hazırlanmasını gerekli kılmaktadır. Oysa İSNAD Atıf Sistemi’nde atıf yapılan kaynağa dair bilgiler, hem metin içinde “Yazar-Tarih” bilgisi şeklinde hem de sayfa altında dipnot olarak “Yazar-Eser” bilgisi şeklinde verilebilmektedir. Buna karşın İSNAD’a göre eser künye bilgileri kaynakçada tek bir biçimde yazılmak durumundadır. Atfın her iki biçimde yazılabilmesine karşın kaynakçanın tek bir yapıda oluşturulması, İSNAD’ın güçlü yanlarından birisidir.