İSNAD Atıf Sistemi

Sürüm

Yayın Tarihi: 12 Mart 218
İlahiyat alanında hazırlanan yoğun emek ürünü makaleler, muhtevaları itibariyle kıymetli bilgiler içerseler de müellif isimleri ve kaynak adlarının yazımı, Arapça kavramların imlâsı ile dipnotların yazımı ve kaynakça oluşturulması gibi dilsel ve şekilsel özellikleri açısından eleştiriye açık bir noktadadırlar. Zira ilahiyat temel alanına ait asli kaynakların yazımı hususunda bile farklılıklar görülebilmektedir. “Kur’ân-ı Kerîm”, “Kur’an-ı Kerîm”, “Kur’an-ı Kerim”, “Kuranı Kerim” ve “Qur’an” şeklindeki farklı yazımlar ile “Bakara, 2/14”, “el-Bakara 2/14”, “2 el-Bakara, 14” ve “2/14” tarzındaki âyet atıfları en dikkat çekici örneklerdir. Ayrıca aynı ismin “Mâtürîdî”, “Matüridi” ve “Matüridî” ve “Maturidi” şeklinde farklı yazımları ile de karşılaşmak mümkündür.

İlahiyat alanında hazırlanan makalelerde görülen bir diğer şekilsel eksiklik ise kullanılan farklı atıf ve referans sistemlerinin çoğu zaman uluslararası alanda kabul gören kaynak gösterme stilleri ile uyumlu olmamasıdır. APA, Chicago/Turabian, Vancouver gibi uluslararası referans stillerinde eser künye bilgileri kaynakçada nokta kullanılarak ayrılmaktadır.

Chicago kaynakça örneği:
Demir, Abdullah. “Mâtürîdî Âlimi Ebû İshâk Zâhid es-Saffâr’ın Kelâm Müdâfaası.” Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 2, no. 1 (Haziran 216): 445-52.

APA kaynakça örneği:
Demir, A. (216). Mâtürîdî Âlimi Ebû İshâk Zâhid es-Saffâr’ın Kelâm Müdâfaası. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 2 (1), 445-52. DOI: 1.1855/cuifd.12582.

MLA kaynakça örneği:
Demir, A. “Mâtürîdî Âlimi Ebû İshâk Zâhid es-Saffâr’ın Kelâm Müdâfaası”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 2 (216): 445-52 <http://dergipark.gov.tr/cuid/issue/22278/238982>

Turabian kaynakça örneği:
Demir, Abdullah. “Mâtürîdî Âlimi Ebû İshâk Zâhid es-Saffâr’ın Kelâm Müdâfaası.” Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 2, no. 1 (Haziran 216): 445-52.

Vancouver kaynakça örneği:
Demir, A. Mâtürîdî Âlimi Ebû İshâk Zâhid es-Saffâr’ın Kelâm Müdâfaası. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 216 Haziran;21(1): 445-52.^[1]

İSNAD kaynakça örneği:
Demir, Abdullah. “Mâtürîdî Âlimi Ebû İshâk Zâhid es-Saffâr’ın Kelâm Müdâfaası”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 2/1 (Haziran 216): 445-52.

Kaynakça oluşturulurken künye bilgileri, nokta esaslı bölen bir sistem kullanılarak hazırlanmadığında, veritabanları ve indekslerin yazılımları, eser künye bilgilerini anlamlı veriler olarak tarayamayacağı için gerçekte onlarca atıf alan bir makale, hiç atıf almamış gibi görünecektir. İlahiyat alanında yayın hayatına devam eden akademik dergilerin çoğunda uluslararası geçerliliği olan bir referans stili kullanılmadığı düşünüldüğünde, binlerce atıfın doğru olarak tespit edilemediği söylenebilir.

Uluslararası Bir Karşılığı Olmayan Kaynakça Örnekleri:
Özdeş, Talip, Maturidi’nin Tefsir Anlayışı, İstanbul: İnsan Yayınları, 23.

Özdeş, Talip, Maturidi’nin Tefsir Anlayışı. İstanbul, İnsan Yayınları, 23.

Özdeş, Talip, Maturidi’nin Tefsir Anlayışı. İnsan Yayınları, İstanbul, 23.

Özdeş, Talip, Maturidi’nin Tefsir Anlayışı, (İnsan Yay., İstanbul 23).

ÖZDEŞ, Talip. Maturidi’nin Tefsir Anlayışı. (İnsan Yayınları, İstanbul 23).

Özdeş Talip, Maturidi’nin Tefsir Anlayışı, (İstanbul: İnsan Yayınları, 23).

Yazarların çalışmalarına yapılan atıfların ve dergilerin etki değerlerinin (impact factor) doğru olarak belirlenebilmesi, ilahiyat alanında ortak bir atıf sisteminin kullanılmasına bağlıdır. Dergilerin uluslararası indeksler tarafından kabul edilebilmesi açısından da bu husus önemlidir. Zira bir derginin etki değeri, son iki yılda aldığı atıf oranının aynı yıllarda yayımladığı hakemli makale sayısına bölünmesi ile tespit edilir. Ülkemiz açısından düşünüldüğünde ilahiyat alan dergilerinin çoğunda standart bir stilin kullanılmaması nedeniyle, bir dergi iki yıl içinde gerçekte yüzlerce atıf almış olsa da bu oran doğru olarak tespit edilememekte ve sonuçta en tanınmış dergilerin etki değeri bile oldukça düşük çıkmaktadır. Bu sorun, bir-iki derginin Chicago veya APA gibi uluslararası kabul görmüş atıf sitillerini aynen uygulaması ile çözülebilecek bir mesele değildir. Dolayısıyla ilahiyat alan dergilerinin, uluslararası kabul görmüş stillerle uyumlu ortak bir atıf sistemini kullanmaları önem taşımaktadır.

İlahiyat alanında yayın yapan dergilerin ortak bir yazım kılavuzu kullanmalarını sağlamak amacıyla yapılan çalışmalar, Cumhuriyet Üniversitesi Dini İlimler Merkezi DİMER’in^[2] 2/6/217 tarihinde kurulması ile birlikte başlatılmıştır. DİMER’in temel görevleri arasında “İlahiyat alan dergilerinin ulusal ve uluslararası akademik yayıncılık standartlarına ulaşmalarına dönük çalışmalar yapmak”, “İlahiyat alanında üretilen bilimsel yayınlarda ortak dil kullanımını yaygınlaştırmak” ve “Ulusal ilahiyat alan indeksini kurmak, bilimsel süreli yayınlarda yer alan ilahiyat alanı kapsamında yer alan makaleleri indekslemek ve kullanıcılara sunmak” yer almaktadır.^[3] Bu hedeflere ulaşılabilmesi amacıyla Ulusal İlahiyat Atıf Dizini projesi hazırlanmış ve proje Cumhuriyet Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimince 24/1/217 tarihinde desteklenmeye başlanmıştır.^[4]

Proje kapsamında 2/1/218 tarihinde Cumhuriyet Üniversitesi’nde dört oturum halinde “İlahiyat Alan Dergileri Editörler Çalıştayı” düzenlenmiştir. Çalıştayda, ilahiyat alan dergileri özelinde akademik süreli yayıncılığın mevcut durumu, sorun ve ihtiyaçları ile çözüme yönelik öneriler üzerinde yoğunlaşılmıştır. Bu kapsamda ilk oturumda “Hukuki ve Teknik Konular”, ikinci oturumda “Akademik ve Etik Konular”, üçüncü oturumda “Ulusal ve Uluslararası İndekslerle İlişkiler” konuları ele alınmış ve son oturumda “Çalıştay Sonuç Raporu” müzakere edilmiştir. Belirtilen konularda ayrıntılı değerlendirmeler yapılabilmesine imkân sağlamak amacıyla çalıştaya katılım, editörlerle sınırlı tutulmuştur. Çalıştaya, ülkemizde yayın hayatına devam eden ilahiyat alan dergilerinden 55 editör/editör yardımcısı katılmıştır. Yapılan değerlendirmeler sonunda, tam mutabakatla 35 karar^[5] alınmış ve dergi editörlüklerince bu kararlar uygulanmaya başlanmıştır.

Çalıştayda alınan kararlar içinde, yazarların makale yazarken uymaları gerekli aşağıda sıralanan ilkeler de yer almaktadır:
Arapça müellif ismi, eser adı, din ve mezhep isimleri ile kavramların yazımında Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi’nin^[6] kullanımına uyulması,
İngilizce makaleler ile Türkçe makalelerin abstract, extended summary, keywords gibi kısımlarında Encyclopaedia of Islam’ın (Third Edition)^[7] kullanımına uyulması,
Tahkik çalışmalarında İSAM Tahkikli Neşir Esasları’nın benimsenmesi,^[8]
Hakem değerlendirmesinden geçen makaleler için en az 75 kelimelik ayrıntılı İngilizce özet (Extended Summary) istenmesinin tavsiye edilmesi,
Nitelikli özet yazımının önemsenmesi, bir özetin çalışmanın temel konusu, metodu, gayesi ve vardığı sonuç(lar) gibi iskeletini oluşturan unsurları barındırması,
Tam metin olarak yayınlanmış tebliğ metinlerinin, araştırma makalesi olarak tekrar yayına kabul edilmemesi.

İlahiyat alanında üretilen bilimsel yayınlarda ortak bir dil kullanımı ile ortak bir dipnot ve kaynakça sistemine uyulması, bu alanda üretilen bilimsel birikimin bibliyometrik olarak takip edilmesi ve Ulusal İlahiyat Atıf Dizini tarafından indekslenmesinde kolaylık sağlayacaktır. Ayrıca dergilerin farklı yazım ve referans sistemleri kullanmaları sebebiyle yazarların karşı karşıya kaldığı zorluklar da giderilmiş olacaktır. Yazar çalışmasını, ilahiyat alan dergilerinin hepsinin ortak olarak kullandığı bir yazım kılavuzuna göre hazırladıktan sonra dilediği dergiye gönderebilecektir.

Yürütülen çalışmalar sonucunda, genel kabul gören MLA, Chicago/Turabian ve Vancouver gibi uluslararası atıf stillerinin benimsediği “Dipnotta eser künye bilgilerini virgül, kaynakçada nokta ile ayırarak belirtme” uygulamasını esas alan yeni bir atıf sistemi geliştirilmiştir. Dr. Abdullah Demir^[9] tarafından geliştirilen atıf sistemi ve buna dair hazırlanan yazım kılavuzu, ilahiyat alan dergilerinin kıymetli editörlerinin^[1] değerlendirme ve katkıları akabinde son halini almıştır. Yapılan anket sonunda, ilahiyat alan dergilerinde görev üstlenen editörlerin çoğunluğunun (%7,4) kararı ile, yeni oluşturulan bu sisteme “İSNAD” adı verilmiştir.

İSNAD, sözlükte “temellendirmek, dayamak; sözü söyleyenine kadar ulaştırmak, bir sözün, bir rivayetin geliş yolunu haber vermek, ilk kaynağa kadar götürmek” anlamına gelmektedir.^[11] Kültürümüzde “sözü söyleyene kadar ulaştırmak” anlamında yerleşik bir karşılığı olan bu sözcüğün Türkiye merkezli olarak geliştirilen bir atıf ve referans stiline isim olarak seçilmiş olması ve yazarların istifade ettikleri ve alıntı yaptıkları eserleri İSNAD Atıf Sistemi’ni kullanarak belirtecek olmaları oldukça önemli bir gelişmedir.

İSNAD Atıf Sistemi, eser künye bilgilerinin dipnotta virgül, kaynakçada nokta esaslı ayrıldığı uluslararası benzerlerine uyumu gözetilerek geliştirilmiştir. İmlâ esasları hususunda ise Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi’nin ilk cildinde yer alan yazım kurallarından istifade edilmiştir.^[12] Bu kılavuzda, ilahiyat alanında akademik bir yayın hazırlanırken dikkat edilmesi gerekli şekilsel özellikler örnekler ile desteklenerek açıklanmıştır.

İSNAD Atıf Sistemi’nin yazım kılavuzu ile EndNote, Zotero, Mendeley ve Microsoft Word yazılımları bibliyografya sitil şablonları hazırlanarak www.isnadsistemi.org web sayfasından 12/3/218 tarihi itibariyle kullanılma sunulmuştur. Yazılım sitil şablonları Doç. Dr. Muhammet Tarakçı,^[13] Dr. Abdullah Demir ve Arş. Gör. Osman Durmaz[14] tarafından hazırlanmıştır.

Birinci sürümü 12/3/218 tarihinde yayınlanan İSNAD Atıf Sistemi, ilahiyat alan dergileri editörlerinin mutabakatı ile ihtiyaç duyuldukça geliştirilecek ve güncellenecektir. Bu sistemin ilerleyen süreçte ilahiyat alanında hazırlanan yüksek lisans ve doktora tezleri ile kitap türü yayınlarda da kullanılması için gerekli girişimlerde bulunulacaktır. 218 yılı sonunda hizmete sunulacak olan Ulusal İlahiyat Atıf Dizini, dizine dahil olmak isteyen dergilerin İSNAD Atıf Sistemi’ni kullanmasını şart koşarak İSNAD sisteminin yaygınlaşmasını teşvik edecektir. İSNAD sistemi, ilahiyat alan dergilerinin ihtiyaçları doğrultusunda geliştirilmiş olmakla birlikte, ülkemizde ve diğer Türk Cumhuriyetlerinde özellikle Sosyal Bilimler alanında kullanılabilecek niteliktedir. Bu konuda kamu kurumları ve üniversiteler nezdinde girişimlerde bulunulacağı gibi İSNAD Atıf Sistemi’nin web sayfası Arapça, İngilizce, Rusça ve Türki Cumhuriyetlerde kullanılan lehçelerde de yayın yapacak şekilde geliştirilecektir.

[1] Referans stilleri hakkında bk. http://guides.lib.monash.edu/citing-referencing.

[2] http://dimer.cumhuriyet.edu.tr.

[3] http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/217/6/21762-1.htm.

[4] http://dimer.cumhuriyet.edu.tr/?page_id=287.

[5] Alınan kararlar için bk. Ek: Editörler Çalıştayı Kararları.

[6] https://islamansiklopedisi.org.tr.

[7] http://referenceworks.brillonline.com/browse/encyclopaedia-of-islam-3.

[8] http://www.isam.org.tr/documents/_dosyalar/_pdfler/ISAM_Tahkikli_Nesir_ Esaslari.pdf.

[9] http://ybu.edu.tr/abdemir.

[1] Katkıda bulunan editörler jenerik sayfasında listelenmiştir.

[11] Raşit Küçük, “İsnad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 21), 23: 154.

[12] “İmlâ Esasları”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1988), http://www.islamansiklopedisi.info.