Sosyal Bilimlerde Akademik Yazımda Standartlaşma Çabası: İSNAD Atıf Sistemi – Türkiye

 Dünya yüzünde 6.000’den fazla kaynak gösterim stili bulunmaktadır. Yaygın olarak kullanılan akademik yazım ve kaynak gösterme stilleri, 20. yüzyılın başından itibaren ortaya çıkmıştır. Chicago stili (The Chicago Manual of Style, CMOS, CMS) Chicago Üniversitesi tarafından 1906 yılında yayımlanmış ve 2017 yılında 17. edisyonu satışa sunulmuştur. APA stili (The Publication Manual of the American Psychological Association, APA) 1952 yılında Amerikan Psikoloji Derneği tarafından yayımlanmış ve 2019 yılında 7. edisyonu piyasaya sürülmüştür. Türkiye’de üniversite öğrencilerinin çoğuna, Chicago ve APA gibi kaynak gösterim stillerinden birini aslına uygun olarak nasıl kullanacakları tam olarak öğretilememektedir. Türkiye’de tamamlanan yüksek lisans ve doktora tezleri, kaynak gösterim stillerine uygunluk açısından incelendiğinde, tez yazım kılavuzlarında kullanılması gerekli görülmesine rağmen tezlerin büyük oranda bu stillere uygun olarak kaleme alınmadıkları görülebilmektedir. Öğretim üyelerince kaleme alınan makale ve kitap türlerindeki akademik yayınlar için de aynı durum söz konusudur. Türkiye merkezli yayımlanan akademik kitaplardan çok azı bu stillere uygun olarak yayımlanmaktadır. Bazı enstitüler ve yayıncılar, akademik çalışmaların Chicago, APA veya diğer atıf stillerinde yazılmasını şart koşsalar da bu stillerin öğrencilere genel olarak öğretilemediği ortadadır.  Bu sonuca yol açan birden fazla sebep sıralanabilir. Chicago ve APA gibi stiller, İngilizce dilinde akademik yayın yapmak için hazırlanmış kılavuzlardır. Türk öğrenciler veya akademisyenler, bu stillerin İngilizce tam metinlerine ya kitap formatını satın alarak veya bu stillerin elektronik versiyonlarına Üniversitelerinin abone olmaları durumunda erişim sağlayabilmektedirler. Ücret ödenmesini gerektirmesi sebebi ile ülkemizde bu iki erişim seçeneği de yaygın değildir. Chicago ve APA gibi stillerin Türkçe çevirileri varsa kullanılması da bir seçenektir. Örneğin APA’nın eski versiyonu olan 6. edisyonunun Türkçe çevirisini ücretsiz olarak PDF formatında temin etmek mümkündür. Ancak diğer kaynak gösterim stillerinin eski edisyonlarının çevirileri bile ticari bir ürün olarak satıştadır, ücretsiz erişilememektedir. Chicago ve APA gibi stillerde yer alan bilgiler güncellenmekte ve zamanla yeni edisyonları kullanıma sunulmaktadır. APA’nın güncel versiyonu, 7. edisyon İngilizce 428 sayfa olarak 2019 yılında, Chicago’nun 17. edisyonu İngilizce 1144 sayfa olarak 2017 yılında yayımlanmıştır. Ağustos 2022 itibari ile bunların Türkçe çevirileri bulunmamaktadır. Türkçeye çevirileri yapılsa bile öğrenciler bunların tam metinlerine ancak satın alarak erişebileceklerdir. Chicago ve APA stillerinin kullanımını talep eden bir enstitü veya dergiye çalışmasını sunacak araştırmacılar, genellikle internetten buldukları karşılarına çıkan farklı edisyonlardan birine ait örneklere bakarak çalışmalarını hazırlamaktadırlar. Bu durumda 17 edisyonu bulunan Chicago stilinin veya 7 edisyonu bulunan APA’nın hangi baskılarına ait örneklere baktıklarından çoğu zaman araştırmacılar habersiz olmaktadır. Chicago ve APA gibi stillerin tez yazımında kullanılması üniversiteler tarafından zorunlu tutuluyorsa, Avrupa ve ABD üniversitelerinin yaptığı gibi Türk üniversiteleri de bunlara abone olmalı ve öğrencilerine ücretsiz erişime açmalıdır. Ancak bunların İngilizce metinlerine erişim de tam olarak çözüm olmayacaktır. İngilizce akademik metin yazmak için hazırlanan bu çalışmaların Türkçe çevirilerinin yapılarak öğrencilerin erişimine açılması gerekecektir. Bu stiller ne zaman öğrencilere ve araştırmacılara tam metin olarak erişilebilir olursa o zaman Chicago ve APA stillerin sadece dipnot ve kaynakça yazımı ile ilgili 3-5 sayfalık bilgi içermediği konusunda da farkındalık artacaktır. Bu stiller, akademik araştırma ve yazımla ilgili öğrenci ve araştırmacıların mutlaka bilmesi gereken A’dan Z’ye tüm temel bilgileri içermektedir. Bu sebepledir ki APA’nın İngilizcesi 428 ve Chicago stilininki 1144 sayfadır. Bu stillerin İngilizce tam metinlerine ve güncel edisyonlarının Türkçe çevirilerine erişim zorluğu sebebiyle Türkiye’de Chicago ve APA gibi stiller öğrenciler tarafından doğru olarak öğrenilememektedir. Bunun olumsuz sonuçlarını, Türkçe akademik metinleri kontrol etmek ve düzeltmek zorunda kalan danışmanlar, editörler ve yayıncılar çekmektedir. Akademik yazım ve kaynak gösterme konularındaki bilgi eksikliği sebebi ile akademik etik ihlaller, farkında bile olunmadan öğrenciler ve araştırmacılar tarafından yapılabilmektedir. Tüm bu olumsuzluklardan kurtulmak amacı ile 2018 yılında Sivas Cumhuriyet Üniversitesi’nin proje desteği ile İSNAD Atıf Sistemi geliştirilmiştir. İSNAD, akademik çalışmalarda kullanılmak üzere Türkiye merkezli ve Türkçe olarak geliştirilen akademik yazım ve kaynak gösterme sistemidir. Öğrencilerin bilimsel araştırma yapmayı ve kaynak göstermeyi ana dillerinde Türkçe yazılmış bir sistemden öğrenmeleri etik ihlallerin önlenmesinde de etkili olacaktır.  Bu sonuca ulaşabilmek için öğrencilere akademik araştırma ve yazımı öğrenebilecekleri erişilebilir bir sistem sunmak gereklidir. İşte İSNAD Atıf Sistemi bu amaçla hazırlanmış ve kullanıma sunulmuştur. İSNAD’ın tam metnine ve web versiyonuna erişim tamamen ücretsizdir. İSNAD’ın İngilizce, Arapça ve Farsça çevirileri de ücretsiz olarak kullanıma sunulmuştur. Azerice, Kırgızca, Özbekçe ve diğer Türk dillerine de çevrilecektir.  İSNAD; Zotero, EndNote ve Citavi gibi atıf yönetim araçlarıyla da kullanılabilmektedir. İSNAD’ın kullanımının yaygınlaşması ve akademik yazım araçlarıyla kullanımının öğrenilmesi amacıyla ücretsiz olarak seminerler düzenlenmekte ve ders videoları İSNAD Akademi TV’de yayımlanmaktadır. Yazım sürecinde öğrencilere 7/24, İSNAD web sitesi üzerinden kullanıcı desteği de sağlanmaktadır. Üniversiteler, yayınevleri ve araştırmacılar, açık erişim lisansı ile hizmete sunulan İSNAD’ı ücretsiz şekilde kullanabilmektedir. Ağustos 2022 itibari ile 37 Üniversite ve 136 hakemli dergi İSNAD’ı kullanmaktadır. İSNAD, öğrenciler tarafından daha erişilebilirdir ve öğrenilmesi daha kolaydır. Atıf stilleri, bilim dalına göre farklılık göstermektedir. Anket ve mülakat gibi güncel veri kullanan bilim dallarında yazar soyadından hemen sonra yayın tarihi belirtilerek atıf yapılması (metin içi sistemini) tercih edilmektedir. El yazmaları, arşiv belgeleri ve klasik eserler gibi en eski yazılı kaynağa ulaşılmasını gerekli gören bilim dallarında ise yazar adından sonra kaynak adının belirtilmesi uygulanmaktadır (dipnotlu sistem).  İSNAD’ın hem metin içi hem de dipnotlu versiyonu bulunmaktadır. Bununla birlikte her iki versiyonda yazılan akademik metinlerde, kaynakçada eserler aynı düzende ve formatta yazılmaktadır. Bundan dolayı İSNAD tüm bilim dalları için uygundur. Kaynakçanın tek formatta hazırlanması ise kaynakça verisinin “temiz veri” olarak sunulmasına olanak sağlamaktadır. Üniversiteler ve dergiler tarafından İSNAD’ın kaynak gösterim sistemi olarak kabul edilmesi, akademik yazımda da standartlaşmaya katkı sağlayacaktır. Böylece kaynakça verisini kullanan akademik veri tabanları ve indekslere “temiz metadata” sağlanabilecektir. Şu an itibari ile Türkiye merkezli akademik yayınların üst verisi çok nitelikli ve yurt dışından yeterince görülebilir değildir. Türkçenin bilim dili olarak benimsenmesi hedefine ulaşılmasında, Türkçe olarak geliştirilmiş bir akademik yazım ve kaynak gösterme sistemine sahip olmak zaten bir zorunluluktur. İSNAD akademisyen ve araştırmacılardan gelen görüş ve önerilerle geliştirilmeye devam edecek ve ücretsiz şekilde erişilebilir olmayı sürdürecektir.

Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilimler, Akademik Araştırma, Akademik Yazım, Kaynak Gösterim Stilleri, İSNAD Atıf Sistemi, Akademik Yazımda Standartlaşma