İSNAD: Sosyal ve Beşerî Bilimler Akademik Yazım ve Kaynak Gösterme Sistemi

Nedir?
İSNAD, sosyal ve beşerî bilimler alanında hazırlanan çalışmalarda kullanılmak üzere geliştirilen akademik yazım ve kaynak gösterme sistemidir.

Ne içerir?
İSNAD, akademik araştırma ve yazıma dair temel ilkeleri, yayın etiğine ve ihlal türlerine dair tanımları ve kitaptan nota kâğıdına varıncaya kadar kırk bir farklı veri türüne dair kaynak gösterme kural ve örneklerini içerir.

Adı neden ‘İsnad’?
İsnad, “sözü söyleyenine kadar ulaştırmak ve bir rivayetin geliş yolunu haber vermek” anlamlarına gelir. “Sözünün senedi nedir?” örneğinde olduğu gibi sözün kaynağını sorgulamak ve belirtmek için “isnad” sözcüğü ile aynı kökten gelen “sened” kelimesi kullanılır.  Bu anlamı sebebi ile ‘isnad’ sözcüğü, geliştirilen akademik yazım ve kaynak gösterme sistemine, marka adı olarak seçilmiştir.

Ana fikri nedir?
İSNAD, atıf yapılan kaynağa dair bilgilerin hem metin içinde “Yazar, Tarih” bilgisi şeklinde hem de sayfa altında dipnot olarak “Yazar, Eser” düzeninde gösterilebilmesi ana fikrine dayanır. Kaynakçada ise uluslararası kaynak gösterme sistemleri ile uyumlu olarak eser künye bilgilerinin nokta işareti (.) ile ayrılması esastır.

Neden gereklidir?
Atıf yapma ve kaynak gösterme kurallarına uymak akademik araştırmanın ve fikrî mülkiyet haklarına saygının bir gereğidir. İstifade edilen bir kaynağın belirtilmemesi, yayın etiği ihlalidir. Bu sebeple bilimsel bir çalışmanın kaynakları, bibliyografik bileşenleri ile eksiksiz bir biçimde yazılmak durumundadır. İSNAD’ın yaygınlaşması, atıf yapma ve kaynak göstermede görülen hataların azaltılmasına ve yayın etiği ihlallerinin önlenmesine katkı sağlayacaktır.
“İktibasın (alıntının) belli olacak şekilde yapılması lazımdır. İlim eserlerinde, iktibas hususunda kullanılan eserin ve eser sahibinin adından başka bu kısmın alındığı yer belirtilir.” Fı̇kı̇r ve Sanat Eserlerı̇ Kanunu, md. 35/4.
“Bir eserden kaynak göstermeksizin iktibasta bulunan kişi altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezasıyla cezalandırılır”. Fı̇kı̇r ve Sanat Eserlerı̇ Kanunu, md. 71/3.
“Üniversite öğretim mesleğinden çıkarma cezasını gerektiren fiil, başkalarının özgün fikirlerini, metotlarını, verilerini veya eserlerini bilimsel kurallara uygun biçimde atıf yapmadan kısmen veya tamamen kendi eseri gibi göstermektir”. Yükseköğretı̇m Kanunu, md. 53/5.
Yurt dışı kaynaklı kaynak gösterme sistemleri ücretlidir ve güncel versiyonlarının İngilizce ve Türkçe dillerinde içeriklerine açık erişim olarak ulaşılamamaktadır.  CHICAGO’nun 17. Edisyonu 1147, APA’nın 7. Edisyonu ise 428 sayfadır. Enstitülerin tez yazım kılavuzlarında sadece bu kaynak gösterme sistemlerinin kullanımının zorunlu tutulması, bu sistemlere abone olunmaması durumunda, öğrencileri internetten ulaşılabilen bir iki sayfalık bilgi notlarını kullanmaya mecbur bırakmaktadır. Oysa sırası ile 1147 ve 428 sayfalık bilgi içeren CHICAGO ve APA gibi stillerin, bir iki sayfalık özet üzerinden öğrenilmesi oldukça güçtür. Üniversiteler, abone olarak öğretim üyeleri ve öğrencilerine bu sistemlerin güncel online versiyonlarını sunabilmektedirler. Bu seçenek, üniversitelere hem ekonomik bir yük oluşturmakta hem de yurt dışına bu alanda bağımlılığın devamına yol açmaktadır.  İSNAD ise açık erişimdir ve ücretsiz bir alternatiftir.

Amacı nedir?
İSNAD, sosyal ve beşerî bilimler alanında Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri’nde atıf yapma ve kaynak göstermede görülen standart gereksiniminin giderilmesi amacıyla geliştirilmiştir.

Faydası nedir?
İSNAD’ın kullanımının yaygınlaşması, atıf yapmada ve kaynakça oluşturmada görülen hataların asgari düzeye inmesine olanak sağlayacaktır. İSNAD’ın yayınlaşması ile kaynak göstermede belli bir standarda ulaşmak, Türk dünyası içinde üretilen akademik verilerin takibinin ve bibliyometrik analizlerinin yapılmasını kolaylaştıracaktır.

Nerede ve ne zaman geliştirildi?
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Dini İlimler Uygulama ve Araştırma Merkezi’nde (DİMER) yürütülen Ulusal İlahiyat Atıf Dizini Projesi kapsamında 2018-2019 yıllarında geliştirildi.

Kimler kullanabilir?
İSNAD, başta öğrenciler ve araştırmacılar olmak üzere sosyal ve beşerî bilimler alanında çalışma yürüten herkes tarafından kullanılabilir.
Makale yazımında kullanılabilir mi?
Ulusal hakemli dergilerinin 78’i İSNAD’ı kullanmaya başlamıştır. İSNAD’ın kullanıcı sayısı artmaktadır.

Tez yazımında kullanılabilir mi?
İSNAD; Sivas Cumhuriyet, Sakarya, Harran, Ankara Yıldırım Beyazıt, Dicle, Bayburt, Gümüşhane, Recep Tayyip Erdoğan ve Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü tarafından tez yazımında kullanılabilecek kaynakça gösterme sistemlerinden biri olarak kabul edilmiştir. İSNAD’ı tez yazımında bir alternatif olarak kabul eden üniversitelerin sayısı her geçen gün artmaktadır.

Kitap yazımında kullanılabilir mi?
İSNAD, kitap yazımında kullanılabilir. İSNAD’ı kullanan yazar ve yayıncıların sayısı artmaktadır.

Ücretli mi?
İSNAD’ın basılı kılavuzu, PDF metin erişimi ve online versiyonu tamamen ücretsiz ve açık erişimdir. Diğer atıf stillerinin ücretli olmaları, ayrıca güncel versiyonlarının İngilizce ve Türkçe dillerinde açık erişim formatında içeriklerine ulaşılamaması, bu stillerin tam olarak öğrenilip akademik çalışmalarda doğru olarak kullanılmalarını güçleştirmektedir.

TR Dizin ve DergiPark kabul etti mi?
İSNAD, TR Dizin ile DergiPark’a atıf stillerinden biri olarak eklendi.

Yurt dışında tanınırlığı var mı?
İSNAD, Web of Science/Clarivate Analytics firmasının EndNote yardımcı yazılımına ek olarak Zotero ve Mendeley gibi uluslararası kaynakça düzenleme programlarına, atıf stillerinden biri olarak eklendi. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kırgızistan ve Afganistan gibi ülkelerde yayımlanan dergilerden İSNAD’ı kullananlar bulunmaktadır. İSNAD’ın İngilizce, Arapça, Farsça ve Türk dillerine çevirisi ile birlikte bu sayı artış gösterecektir.

Zotero, Mendeley ve Ednnote ile kullanılabilir mi?
İSNAD’ın Zotero, Mendeley ve EndNote kaynakça düzenleme programlarına uygun şablon eklentileri kullanımdadır. Öğrenciler ve araştırmacılar bu programları kullanarak akademik çalışmalarını kolay, hızlı ve hatasız şekilde yapma imkânına sahiptirler.

Türk diline uygun mu?
İSNAD, Türk Dil Kurumu’nun yazım ve noktalama kuralları ile Türk kullanıcıların kullanım alışkanlıkları dikkate alınarak geliştirildi. Aslı İngilizce olan stiller ise Türkçeye tam uyumlu değildir. Örneğin APA stilinde, makale ve kitap adlarını oluşturan sözcüklerden sadece ilk sözcük büyük harfle başlar; diğerleri küçük harfle yazılır. Eser adında yer alan sözcüklerin ilk harflerinin küçük yazılması, Türkçe yazım kurallarına uygun değildir. İSNAD’da makale ve kitap adlarında yer alan “ile” ve “ve” gibi bağlaçlar dışındaki tüm sözcüklerin büyük harfle başlayacak şekilde yazılması istenir. CHICAGO stilinde kaynakçada makale adları ve bölüm adlarından hemen sonra nokta işareti konulmakta ve akabinde çift tırnak işareti kullanılmaktadır. Oysa dipnot ve kaynakça oluşturulurken Türkçe yazımda nokta, çift tırnak işaretinin dışına yazılmaktadır. Bunlara benzer birçok uygulamada İSNAD, Türkçe yazım kurallarına uygunluk gözetilerek geliştirildi.

Türkçenin güçlenmesine katkısı var mı?
Türkçe olarak hazırlanan bir bilimsel yazım ve kaynak gösterme sisteminin varlığı, Türkçenin bir bilim dili olması hedefine ulaşılmasında büyük öneme sahiptir. Türkiye’de devlet kurumları ve üniversiteler, yıllardır kitap yayımladıkları hâlde, ortak bir yazım ve kaynak gösterme sistemi geliştirilememiştir. Hatta aynı kurumun farklı tarihlerde yayımladığı eserlerde, farklı kaynak gösterme uygulamaları görülebilmektedir. Yaygın kullanılan kaynak gösterme sistemlerinden CHICAGO’nun ilk versiyonu 1906 yılında hazırlanmış ve 2017 yılında 17. edisyonu kullanıma sunulmuştur. 1952’de ilk versiyonu kullanıma sunulan APA’nın 7. edisyonu 2019’da kullanıma girmiştir. 2018-2019 yıllarında Türkiye merkezli olarak geliştirilen İSNAD’ın kullanımının yaygınlaşması, Türkçenin bir bilim dili olarak güçlenmesine katkı sağlayacaktır.

Yaygın stillerle uyumlu mu?
Türkiye’de birçok yayıncının kullandığı kaynak gösterme uygulamaları, uluslararası kaynak gösterme sistemleri ile uyumlu değildir. Zira uluslararası sistemlerde, kaynakçada eser künye bilgileri nokta işareti (.) ile ayrılır. Kaynakçanın da aynen dipnotta olduğu gibi virgül ile bölünerek yazılması, genel kabule uygun değildir. İSNAD’da ise kaynakçanın nokta (.) esaslı düzenlenmesi benimsenmiştir. Kaynakçada eser künye bilgilerinin belli bir standartta yazılması, bilgisayar yazılımlarınca parçalanarak okunabilir ve anlamlandırılabilir ‘temiz veri’ elde edilmesi amacına yöneliktir.

Çoklu dil desteği var mı?
İSNAD’ın İngilizce versiyonu hazırlanmıştır. Türk Cumhuriyetleri’nde yaygınlaşması amacıyla Türk dillerine, ayrıca Arapça ve Farsçaya çevirisi planlanmıştır.